Pieniądz do 1939

II Rzeczpospolita 1918 – 1939

Waluta złotowa 1924 – 1939

Kliknij żeby przejść do galerii dokumentów związanych z Bankiem Polskim

1924-1939 Emitent: Bank Polski SA Waluta: złoty polski

Bank Polski utworzono 15 kwietnia 1924 roku jako spółkę akcyjną z kapitałem 100.000.000 złotych. Rozpoczął on działalność w dniu 28 kwietnia 1924 roku przejmując zadania związane z emisją pieniądza od Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, którą postawiono w stan likwidacji. Emitował banknoty w złotych w odcinkach 5, 10, 20, 50, 100 i 500 złotych (odcinki 1 i 2 złote firmowane przez Bank Polski były emitowane na rachunek Skarbu Państwa). I seria banknotów nosiła datę 1919 – były one przygotowane wcześniej i Bank Polski z tych zapasów skorzystał. Do obiegu nie wprowadzono jednak odcinków po 1000 i 5000 złotych które także przygotowano. Oficjalnie dlatego, że tak wysokie nominały uznano za zbędne, a nieoficjalnie dlatego, że jakaś skrzynia z wydrukowanymi banknotami wysokich nominałów gdzieś się zapodziała w trakcie transportu.

Do 26 sierpnia 1939 roku w obiegu były bilety bankowe o nominałach od 20 do 500 złotych. Odcinki 2, 5 i 10 złotych wprowadzono do obiegu dopiero 26 sierpnia 1939 ze względu na to, że bilon zaczął znikać z rynku. Ludzie obawiając się nadchodzącej wojny zaczęli tezauryzować monety, żeby zabezpieczyć się jakoś przed spodziewaną inflacją. Według stanu na 20 sierpnia 1939 obieg biletów bankowych wynosił 1.928,5 miliona, a obieg bilonu 510 milionów złotych.

Nieco więcej informacji o Banku Polskim SA jako spółce akcyjnej znajduje się w sekcji poświęconej papierom wartościowym.

Emisje Banku Polskiego

Historię złotego w czasach II RP można podzielić na dwa okresy:

  1. 1924-1927 złoty w złocie parytetu z 1924 roku = 9/31 g złota
  2. 1927-1939 złoty w złocie parytetu z 1927 roku = 900/5332 g złota

Kurs złotego w okresie 1924-1926 miał tendencję spadkową i w 1926 roku przekroczył 10 złotych za dolara, by ustabilizować się na poziomie 8.91 po wprowadzeniu planu stabilizacyjnego w 1927 roku. W konsekwencji złoty został zdewaluowany i jego parytet w złocie zmieniono:

1 Złoty (1924) = 1,72 Zł (1927)

Po dewaluacji dolara w 1933 roku kurs złotego ustabilizował się ponownie na poziomie 5.31. Ten poziom został utrzymany do 1 września 1939 roku, choć trzeba mieć świadomość tego, że z dniem 27/04/1936 dekretem Prezydenta RP z dnia 26/04/1936 wprowadzono drastyczne ograniczenia dewizowe i de facto zawieszono wymienialność złotego, zatem stał się on walutą niewymienialną. Nadal jednak utrzymywano formalnie parytet z 1927 roku. Stąd i publikowane po tej dacie kursy złotego są kursami oficjalnymi – na wolnym rynku kurs banknotowy mógł się od nich różnić, choć w przypadku złotego te różnice do wybuchu II Wojny Światowej były z dosyć niewielkie, a czasami wręcz symboliczne bo choć wewnętrznie wymienialność zlikwidowano to w relacjach zewnętrznych została ona w istotnym zakresie utrzymana. Stąd też zapewne wynikał brak zakazu przywozu złotych z zagranicy – ten wprowadzono dopiero 28 sierpnia 1939 roku ‘Rozporządzeniem Ministra Skarbu z dnia 28 sierpnia 1939 r. w sprawie wprowadzenia zakazu sprowadzania z zagranicy polskich pieniędzy papierowych’ które ustalało limit przywozowy dla polskiej waluty na poziomie 40 złotych. Zakaz ten nie obejmował monet.

Celem zabezpieczenia interesów wierzycieli w obrocie funkcjonowała obok złotego “obiegowego” kategoria złotego w złocie. Często spotyka się np. obligacje denominowane w tej jednostce. Ze względu na zmianę parytetu w 1927 złoty w złocie parytetu z 1924 był równy 1.72 złotego w złocie parytetu z 1927 roku. Teoretycznie wartość złotego w złocie (obliczana w oparciu o parytetową zawartość złota, bieżącą cenę złota w Londynie i kurs złotowych dewiz na Londyn) mogła różnić się od złotego obiegowego, ale po stabilizacji walutowej w 1927 różnice takie nie występowały.

 Kursy złotego do walut europejskich

KrajWaluta31/03/192831/03/1939
Belgia100 Belga (500 F)123,9589,35
Bulgaria100 Lewa6,426,42
Dania100 Koron237,76111,00
Estonia100 Koron238,90137,14
Finlandia100 Marek22,4610,98
Francja100 Franków34,8814,07
Gdańsk100 Guldenów173,06100,00
Holandia100 Guldenów358,08282,00
Jugosławia100 Dinarów15,6912,12
Litwa100 Litów89,1489,40
Łotwa100 Łatów172,0498,93
Niemcy100 Reichsmarek212,17212,54
Norwegia100 Koron238,00124,90
Portugalia100 Escudo39,3122,55
Rumunia100 Lei5,393,79
Szwajcaria100 Franków171,85118,70
Szwecja100 Koron238,47128,20
USA100 Dolarów890,00531,00
Wielka Brytania100 Funtów4327,002484,00
Węgry100 Pengo155,39104,63
Włochy100 Lirów46,7027,94

Ceny płacone producentom produktów rolnych (w złotych)

Produkt192719281934
Pszenica (kwintal)50,1951,6818,84
Żyto (kwintal)39,1442,5013,02
Jęczmień (kwintal)34,6139,6612,38
Owies (kwintal)34,0038,5211,26
Ziemniaki (kwintal)9,729,343,83
Świnia (żywiec za kg)2,022,040,79
Mleko (litr)0,280,300,15
Jajka (10 sztuk)1,561,580,60
Koń pociągowy (sztuka)337419157
Krowa mleczna (sztuka)375478155

Siła nabywcza złotego według oficjalnych statystyk z 1939 roku

  1. tygodniowe zarobki robotnika wykwalifikowanego ~30 złotych (0.78 złotego za godzinę)
  2. miesięczne zarobki pracowników umysłowych ~280 złotych
  3. bochenek chleba 0,30; 1 kg ziemniaków 0,10; 1 kg mięsa wołowego lub wieprzowego 1,53; 1 l mleka 0,26; 1 kg cukru 1,00
  4. 1 tona węgla 48,00; 1 kWh energii elektrycznej 0,53; 1 m3 gazu miejskiego 0,32
  5. maszyna do pisania 1223,00, rower 250,00, buty męskie 16,70; żarówka 0,88 za sztukę
  6. tygodniowy pobyt w sanatorium w Jastrzębiu Zdroju (z wyżywieniem i zabiegami, czyli all inclusive) 60-80 złotych
  7. drewno opałowe 37.00 za tonę; cegła 39.50 za 1000 sztuk; cement 29.00 za tonę (ceny hurtowe)
  8. koszule męskie 10.40 za sztukę; kapelusze męskie 21.90 za sztukę (ceny hurtowe)

Według wcześniej już cytowanego (przy okazji omawiania walut państw zaborczych) serwisu siła nabywcza 1 złotego z 1934 roku odpowiada mniej więcej 2,5 Euro lub 10 złotym z 2014 roku.

1938-1939 Polski złoty na Zaolziu, Spiszu i Orawie: po zajęciu przez Polskę terenów odebranych Czechosłowacji (gdzie obiegały korony), na podstawie Dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października 1938 r. o przerachowaniu zobowiązań opiewających na walutę czesko-słowacką dokonano konwersji wszelkich zobowiązań na złote według kursu 16 złotych za 100 koron. Korony  z obiegu wycofywano etapami. Najpierw zrobiono to na Śląsku Cieszyńskim, nieco później na Orawie i na końcu na Spiszu. Ostatecznie korona czechosłowacka straciła na tych terenach charakter prawnego środka płatniczego w dniu 8 grudnia 1938 roku.

Czytaj dalej >>>>>

← Papiery